Shilajit: wat is het en waarom wordt het onderzocht?
Shilajit is een natuurlijke stof die al eeuwenlang een rol speelt in traditionele gebruiken, zoals de Ayurveda.
Hoewel het in Europa relatief onbekend is, wordt het wereldwijd steeds vaker onderzocht door wetenschappers, onder meer vanwege de complexe samenstelling en unieke oorsprong.
In dit artikel lees je alles over wat shilajit is, waar het vandaan komt, hoe het ontstaat, wat de samenstelling is en waarom het onderwerp is van toenemende wetenschappelijke interesse.
Disclaimer: we maken in dit artikel geen medische claims of aanbevelingen.
Wat is shilajit?
Shilajit is een teerachtige, donkerbruine tot zwarte substantie die van nature voorkomt in bergachtige gebieden, met name in de Himalaya, maar ook in andere regio’s zoals Tibet, Rusland, Iran en Afghanistan.
Het komt voor in spleten van rotsen en wordt gevormd over duizenden jaren door de afbraak van plantenmateriaal onder invloed van micro-organismen. Bij hoge temperaturen in de zomer “lekt” het als een soort hars uit de rotsen.
De naam “shilajit” komt uit het Sanskriet en betekent grofweg “veroveraar van bergen en vernietiger van zwakte” – een naam die veel zegt over hoe het traditioneel wordt gewaardeerd, maar die we hier uitsluitend als cultureel gegeven benoemen.
Hoe ontstaat shilajit?
Shilajit is een humusachtig (humus is een soort compost) materiaal dat ontstaat door miljoenen jaren van biologische afbraak van planten, mossen en micro-organismen in specifieke geologische omstandigheden.
Onder hoge druk en temperatuur wordt dit materiaal samengeperst tot een dikke, minerale massa.
De samenstelling van shilajit varieert sterk, afhankelijk van de locatie, klimatologische omstandigheden en geologische achtergrond.
Dit maakt het moeilijk om een eenduidig profiel van de stof op te stellen, maar het is juist deze variatie die wetenschappelijke interesse wekt.
Waaruit bestaat shilajit?
De stof bevat een breed scala aan organische en anorganische bestanddelen. De belangrijkste componenten die in de literatuur regelmatig worden genoemd zijn:
- Fulvinezuren
Fulvinezuur is een van de meest onderzochte bestanddelen van shilajit. Het is een organisch zuur dat afkomstig is uit humus en dat bekendstaat als een natuurlijke binder van mineralen.
Fulvinezuren kunnen in staat zijn om sporenmineralen te binden aan organische moleculen, waardoor ze oplosbaar blijven in water. - Dibenzo-α-pyrones (DBPs)
Dit zijn aromatische koolwaterstoffen die volgens sommige onderzoekers uniek zijn voor shilajit.
Ze worden vaak genoemd in context van oxidatiemechanismen, maar vanwege het ontbreken van breed geaccepteerde studies blijven veel functies nog onderwerp van debat. - Sporenelementen en mineralen
Shilajit bevat van nature sporen van verschillende mineralen, waaronder ijzer, zink, magnesium, koper, mangaan en selenium. De exacte samenstelling is afhankelijk van de bodem- en rotslagen waarin het gevormd is. - Aminozuren, lipiden en andere bioactieve stoffen
Onderzoek wijst uit dat shilajit sporen kan bevatten van aminozuren, vetzuren, harsen en andere natuurlijke stoffen die het karakter van de substantie mede bepalen.
Waar wordt shilajit gevonden?
Hoewel shilajit het bekendst is uit de Himalaya, zijn er verschillende regio’s waar het voorkomt.
De belangrijkste gebieden zijn:
- India en Nepal (Himalaya)
- Tibet en Bhutan
- Siberië (Altaj-gebergte)
- Iran en Afghanistan
- Kaukasus en Pamir-gebergte
De samenstelling kan dus variëren per locatie. Zo zijn sommige varianten rijker aan fulvinezuren, terwijl andere meer sporenmineralen bevatten.
Sommige leveranciers geven hun producten daarom geografische labels mee, zoals “Himalayan shilajit” of “Siberian shilajit”.
Cultureel en traditioneel gebruik
Shilajit wordt al duizenden jaren traditioneel, met name binnen de Ayurveda en de Unani traditie.
Het staat daar bekend als een zogenaamde rasayana, een categorie van stoffen die traditioneel geassocieerd worden met vitaliteit en verjonging.
Let op: hoewel deze historische toepassingen interessant zijn in cultureel en antropologisch opzicht, is het belangrijk om ze niet te interpreteren als medische aanbeveling.
Wat zegt de wetenschap?
Shilajit is onderwerp van groeiend wetenschappelijk onderzoek, met name vanwege de aanwezigheid van fulvinezuren en andere zeldzame verbindingen.
Studies richten zich voornamelijk op:
- De chemische samenstelling en methoden om shilajit te identificeren en standaardiseren
- De potentiële rol van fulvinezuren in transportmechanismen van mineralen
- De stabiliteit en interactie van DBP-structuren met andere organische verbindingen
- De oorsprong en geologische omstandigheden waaronder shilajit ontstaat
Voorbeeldonderzoek:
Een publicatie in Journal of Ethnopharmacology (PMC3296184) bespreekt verschillende moleculaire eigenschappen van shilajit, zonder dat er harde conclusies worden getrokken over werkzaamheid.
Een andere studie in Scientific Reports (2021) onderzoekt het moleculaire profiel van shilajit met behulp van spectroscopie en chromatografie.
Het is belangrijk te onderstrepen dat veel van deze onderzoeken zich nog in een oriënterende fase bevinden, en dat er geen breed wetenschappelijk consensus bestaat over de functie of mogelijke toepassing van shilajit.
Veiligheid en kwaliteit
Een belangrijk aandachtspunt bij shilajit is kwaliteit en zuiverheid. Omdat het een natuurproduct is, kan het vervuild zijn met zware metalen, pesticiden of microbiologische verontreinigingen als het niet goed wordt gewonnen en gezuiverd.
In sommige gevallen is aangetoond dat commercieel verkrijgbare shilajit sporen bevat van lood, kwik of arsenicum.
Daarom is het belangrijk om:
- Alleen producten te gebruiken die in een laboratorium getest zijn
- Altijd te kiezen voor leveranciers met transparante productinformatie
- De herkomst en samenstelling goed te controleren
Tot slot
Shilajit is een unieke natuurlijke substantie met een complexe samenstelling en rijke culturele geschiedenis.
De wetenschappelijke interesse in shilajit richt zich vooral op de chemische structuur en de biologische eigenschappen van onder andere fulvinezuren en DBPs.
Hoewel de stof al eeuwenlang traditioneel wordt gebruikt, is het belangrijk om kritisch en zorgvuldig om te gaan met bronnen, informatie en claims.
Er zijn veel studies gaande, maar er is (nog) geen harde wetenschappelijke onderbouwing voor gezondheidsvoordelen die toegelaten zouden zijn binnen de Europese regelgeving.
Informatie over shilajit moet dan ook altijd neutraal, technisch en informatief blijven.
Samenvatting
Shilajit is een natuurproduct dat gevormd wordt uit organisch materiaal in berggebieden. Het bevat fulvinezuren, mineralen, aminozuren en DBP-verbindingen.
De samenstelling varieert sterk per regio en klimaat.
Wetenschappelijk onderzoek richt zich op chemische eigenschappen, niet op toepassingen.
Kwaliteit, zuiverheid en herkomst zijn belangrijke aandachtspunten.
Bronnen:
[1] Ghosal, S. et al. (2011). Shilajit: A natural phytocomplex with potential procognitive activity. Journal of Ethnopharmacology, 136(1), 1–9, doi: 10.1016/j.jep.2011.04.033
[2] Stohs S. J. (2014). Safety and efficacy of shilajit (mumie, moomiyo). Phytotherapy research : PTR, 28(4), 475–479. 10.1002/ptr.5018
[3] Agarwal, S. P. et al. (2007). Shilajit: a review. Phytotherapy research : PTR, 21(5), 401–405. 10.1002/ptr.2100
